Bractwo w XV wieku

1. Bractwo św. Zofii zostało powołane do istnienia przez zakon marków, czyli Kanoników Regularnych od Pokuty Bł. Męczenników, przy kościele św. Marka w Krakowie.
   3.02.1410 – to data jaka widnieje na kopii dokumentu erekcyjnego w aktach brackich.
2. Do wspólnoty tej mogli wstępować chrześcijanie obojga płci, niezależnie od wieku,
   stanu i majątku. Zapewne usytuowanie kościoła (wewnątrz murów miejskich) i działalność duszpastersko-misyjna zakonników sprawiły, że większość stanowili mieszczanie z samego Krakowa.
3. Dokument erekcyjny z 1410 roku zawierał m.in. statut, omawiający prawa i obowiązki braci i sióstr. Jak w większości bractw, duże znaczenie miały nabożeństwa w intencji
   zbawienia dusz współbraci i rytuał pogrzebowy. Bractwo dostało kryptę pod posadzką kościoła pośrodku nawy i tam miało nie tylko prawo, ale i obowiązek pochowania swoich konfratrów. Poza rytuałem żałobnym wszystkich obowiązywało uczestniczenie w niedzielnej mszy brackiej, razem ze współmałżonkami.
4. Na urząd starszych wybierano zazwyczaj najbardziej zamożne i najlepiej wykształcone osoby. Pierwszymi seniorami Bractwa zostali: doktor Jakub, Andrzej i Wawrzyniec – rajcy
   krakowscy, Kilian i Piotr Sołwa.
5. Strojem konfratrów św. Zofii były, na wzór zakonnych, białe habity – opończe i długie białe szkaplerze oraz kaptury.
6. Bractwo zostało powołane, co prawda „ku czci św. Zofii i Marii Panny”, ale od początku największym kultem cieszyła się… św. Dorota! To przed jej ołtarzem odprawiano msze brackie, to jej relikwia skupiała rzesze wiernych proszących o wstawiennictwo.

1. W 1257 roku zostali sprowadzeni do Krakowa z Pragi zapewne przez księcia Bolesława Wstydliwego, zakonnicy reguły św. Augustyna zwani markami od imienia patrona kościoła. Charakterystyczne były dla nich białe habity z czerwonym sercem i krzyżem rycerzy Ziemi Świętej. Zakon bowiem powstał w Rzymie na początku XIII wieku i miał wspierać rycerzy
   wyruszających na wyprawy krzyżowe. Według Jana Długosza przybyło tu wtedy 12 zakonników, z których kilku według zakonnej tradycji miało zginąć w czasie najazdu tatarskiego w 1260 roku.
2. Kościół p.w. św. Marka Ewangelisty został ufundowany przez księcia Bolesława Wstydliwego w 1263 roku, budowany był przez XIV i XV wiek. (1295 – budowa ceglanego prezbiterium, zakończonego prostą ścianą, 1397 – wznoszenie dachu, 1416, 1439, 1473 – zapisy testamentowe
   na budowę kościoła, głównie dwunawowego halowego korpusu). Niestety jego budowę i funkcjonowanie przerywały kolejne pożary wybuchające w Krakowie, np. po pożarze w 1494 ocalały tylko mury prezbiterium, ale kościół odbudowano dzięki ofiarodawcom 1501 i 1504 roku.
3. Od około połowy XV wieku do 4.05.1485 roku żył w klasztorze zakonnik – zakrystian, Michał Giedroyć, zwany Błogosławionym.
4. Z tego okresu pozostały do dziś: gotycka hodegetria (Maryja z Dzieciątkiem) powstała około 1450-1460, oraz Chrystus Ukrzyżowany z łuku tęczy (obecnie w ołtarzu głównym)
   z mniej więcej 1450 roku.

Bractwo w czasach nowożytnych

1. Po przeszło stu latach… milczenia i braku śladów jakiejkolwiek działalności Bractwa w aktach brackich i miejskich, arcybiskup Gniezna i biskup Krakowa, prymas Piotr Gamrat, wydał w 1542 roku na prośbę przeora marków Stanisława Łobockiego akt potwierdzający istnienie Bractwa od 1410 i wznawiający jego działalność.
2. Wtedy też została przy kościele erygowana kaplica bracka, która otrzymała wezwanie świętych: Leonarda, Mikołaja, Walentego, Antoniego, Anny i Zofii z córkami, ale od razu
   zaczęto ją nazywać kaplicą św. Zofii. Kult tej świętej i cześć oddawana Chrystusowi w Najświętszym Sakramencie stały się najważniejsze w życiu religijnym Bractwa.

1. Kolejne pożary 1528 i 1589, i rozbudowy: po 1528 – szczyty kościoła, po 1589 – gruntownie odnowiony, przebudowany został z dwunawowego na trzynawowy z emporami i ponownie poświęcony.
2. Z ówczesnego wyposażenia kościoła pozostały: rzeźby Maryi i św. Jana z grupy ukrzyżowania (z zewnętrznej Golgoty) z lat 1494-1500 i Pan Jezus Ukrzyżowany, także z tej grupy, ale powstały później, bo po 1500 roku.

Czasy największej świetności Bractwa

1. W 1610 roku Bractwo otrzymało na polecenie papieża Pawła V, a z rąk nuncjusza Francesco Simonety akty renowacji i konfirmacji, na skutek próśb przeora Hipolita Rzepnickiego.
   Należy dodać, że do wspólnoty bardzo życzliwie był nastawiony biskup krakowski Piotr Tylicki.
2. W tym czasie zgodnie ze zreformowanymi konstytucjami w 1626 roku, a następnie w 1752 przez biskupa A. S. Załuskiego został bardzo rozbudowany urząd starszyzny brackiej (6 seniorów i 2 – 12 radców zwanych też dyrektorami). W urzędach mniejszych byli także wizytatorzy chorych, prokuratorzy inwentarza, krucyferariusze, marszałkowie kierujący procesjami, jałmużnicy, chorążowie od procesyjnych znaków brackich oraz poseł. Kobiety
   miały własną uproszczoną hierarchię. Trudno się dziwić licznym urzędom, skoro samo Bractwo było wspólnotą bardzo liczebną: m.in. w 1627 wpisano 141 osób, a w następnym 139 osób.
3. Przegląd Ksiąg Brackich po 1626 roku, gdzie dokonywano wpisów nowych członków, pozwala oszacować skład społeczny bractwa. I tak na, średnio 200-350 osób należących do Bractwa w XVII wieku, ok. 200 w I poł. XVIII wieku oraz czasem powyżej 500 osób w II poł. XVIII wieku, – 90% ogólnej liczby stanowili mieszczanie, 64% – kobiety, 38% – Zofie. Wygląda na to, że w ciągu tych dwóch wieków Bractwo było wspólnotą mieszczek o imieniu Zofia!
4. Strój bracki od początku nie uległ zmianie, jedynie po reformie 1626 roku na kapach procesyjnych obowiązkowo pojawiły się naszyte insygnia św. Zofii.

1. Reorganizacja i reforma zakonu dokonana na pocz. XVII wieku przez przeora generalnego Hipolita Rzepnickiego (nowe konstytucje zakonne 1608).
2. W drugiej dekadzie XVII wieku wybudowano przy ościele wieżę i przylegającą do niej kruchtę, a do połowy tegoż stulecia dokonano barokizacji wnętrza. W zasadzie od czasu modernizacji prezbiterium, wykonanej w 1647 roku, wygląd kościoła nie ulegał większym zmianom, przeprowadzane były jedynie prace konserwatorskie i renowacyjne po kolejnym pożarze w 1724 roku.
3. 4 czerwca 1624 roku doszło do ważnego w dziejach marków wydarzenia – nastąpiło podniesienie relikwii Michała Giedroycia. Biskup Tomasz Oborski dokonał otwarcia grobowca i cząstkę jego kości umieszczono w relikwiarzu, który wiernym dawano do ucałowania. W tym okresie zostały namalowane: obraz z wizerunkiem błogosławionego z dawnego ołtarzyka i obraz z historią jego cudów, obydwa z 1624 roku.

Czasy po kasacie zakonu marków

1. Pierwszy rektorem kościoła św. Marka został ksiądz Walenty Janikowski, który opieką objął także Bractwo św. Zofii.
2. Ksiądz Franciszek Serafin Piątkowski, w latach 1839-40 i 1843-65 rektor kościoła św. Marka doprowadził w 1850 roku do renowacji Bractwa św. Zofii.
3. Z licznych materiałów archiwalnych, które pozostawił po sobie dwunasty z kolei rektor ksiądz Wawrzyniec Centt wynika, że był duszpasterzem także dla Bractwa w latach 1891-1905.

1. Rozporządzeniem Cyrkułu Krakowskiego z dnia 11.05.1807 roku, ostatni trzej markowie zostali zmuszeni przez władze austriackie do oddania klasztoru na Dom Księży Emerytów,
   którzy mieszkali dotychczas przy kościele św. Krzyża. Ostatni z marków krakowskich – ksiądz Michał Ostałowski, który przeżył przy tym klasztorze 65 lat, pełniący do końca
   życia funkcję zakrystiana, zmarł 17.09.1831 roku.
2. Po księdzu Klecie Barańskim ostatnim przeorze marków, rektorem kościoła św. Marka został ksiądz Walenty Janikowski, który dbał nie tylko o księży emerytów oddanych jego pieczy, ale też o zabezpieczenie i remont budynku klasztornego i kościelnego w 1809 roku. W 1819 został odnowiony nagrobek Michała Giedroycia.
3. Siódmym z kolei rektorem w latach 1839-40 i 1843-65, bardzo zasłużonym dla kościoła został ksiądz Franciszek Serafin Piątkowski, doktor teologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
   Przeprowadził generalny remont kościoła, w tym kaplicy św. Zofii, a także klasztoru i organów.
4. W latach 1891-1905 pieczę nad kościołem sprawował ksiądz Wawrzyniec Centt, który włożył ogromny wysiłek w renowację kościoła, zwłaszcza pamiątek po bł. Michale Giedroyciu (nagrobka, obrazów).

Czasy najnowsze

1. 10.12.1989 – po 50-letniej przerwie nastąpiła renowacja Bractwa z inicjatywy rektora kościoła św. Marka, księdza prof. Wacława Świerzawskiego, później powołanego na biskupstwo sandomierskie. W uroczystości wpisania nowych członków wspólnoty wziął udział ostatni przedwojenny kapelan Bractwa, ksiądz prof. Bolesław Przybyszewski. Nowe statuty zostały zatwierdzone ostatecznie w 2000 roku przez kardynała Franciszka Macharskiego arcybiskupa metropolitę krakowskiego.

1. W latach 1968 – 89 rektorem kościoła św. Marka był ksiądz prof. Wacław Świerzawski, od tego samego roku dyrektor Instytutu Liturgicznego przy Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie. Jako znak odnowionej po Soborze Watykańskim II liturgii, stanął w pośrodku kościoła ołtarz – dar księdza kard. Karola Wojtyły. Staraniem rektora dokonano odnowy kościoła, konserwacji ołtarzy, obrazów. Powstało miejsce kultu – kaplica bł. Michała Giedroycia (tzw. Giedroycianum).
2. 15.09.1990 roku zostało założone przez księdza Wacława Świerzawskiego przy kościele św. Marka nowe żeńskie zgromadzenie – Siostry św. Jadwigi Królowej (jadwiżanki wawelskie) z regułą augustiańską, w białych habitach z wyhaftowanym sercem z krzyżem.