W dzisiejszej recenzji polecamy książkę, która dla niejednego czytelnika może być dużym zaskoczeniem, a także początkiem fascynującej, intelektualnej przygody. „Masa krytyczna. Jak jedno z drugiego wynika” Philipa Balla opowiada o tym, jak fizyka współczesna penetruje obszary zarezerwowane dotąd dla socjologii, ekonomii i psychologii, i co więcej, jak odnosi tutaj wielkie sukcesy. Autor – znakomity brytyjski popularyzator nauki – z nadzwyczajną erudycją pisze zarówno o historii ekonomii politycznej, jak i o postępach współczesnej fizyki. Wszechstronność prezentowanej książki jest zdumiewająca: skąd się biorą korki na drogach, gdy nie ma ku temu żadnej przyczyny? Co sprawia, że ptaki potrafią doskonale latać w stadach, wykonując równoczesne i gwałtowne zwroty? Na ile nasze wybory polityczne wynikają z preferencji otoczenia? Czy możemy przewidywać zmiany kursów na giełdzie? Skąd się wziął i jak działa Internet? To tylko kilka przykładów pytań i problemów, którymi autor zajmuje się w kolejnych rozdziałach swojej książki. Lektura tej przystępnie napisanej książki jest pasjonująca i sprawia, że wiele spraw możemy zobaczyć w zupełnie innym świetle.
Dla przykładu, spróbujmy zastanowić się, czy nasze zbiorowe zachowania podlegają jakimś prawom? Czy istnieją teorie, które mogą je przewidzieć? A jeżeli tak, to czy w ogóle posiadamy wolna wolę? Philip Ball prowadzi nas po ścieżkach rozważań naprawdę istotnych, chwilami niełatwych, ale jego wnioski są zawsze logiczne, doskonale uzasadnione i przekonujące.
A zatem: jeżeli chcemy się sami przekonać, czy fizyka potrafi przewidzieć zachowanie społeczeństw, i „jak jedno z drugiego wynika”, to – nie zrażając się jej pokaźną grubością (650 stron) – weźmy „Masę krytyczną” do rąk i rozpocznijmy nową przygodę…

„Masa krytyczna. Jak jedno z drugiego wynika”, Philip Ball, Wyd. Insignis, Kraków 2007.

Dzisiejsza recenzja ma niejako podwójny cel. Z jednej strony recenzent pragnie zarekomendować – jak zwykle – konkretną książkę; z drugiej zaś – traktując tę pozycję jako przedstawiciela całej serii wydawniczej – chce wskazać, że godna polecenia jest cała ta seria.
A teraz konkrety: książka „W poszukiwaniu harmonii. Wariacje na tematy z fizyki współczesnej”, autorstwa Franka Wilczka i Betsy Devine jest setną (!) pozycją w serii Na ścieżkach nauki, którą od roku 1995 z podziwu godną wytrwałością prowadzi Wydawnictwo Prószyński i S-ka. W serii tej ukazuje się co roku kilka tytułów, będących porcją znakomitej literatury popularnonaukowej. Ich tematyka jest bardzo szeroka – od fizyki, kosmologii i matematyki zaczynając, poprzez biologię i medycynę, a na archeologii i psychologii kończąc. Redaktorzy serii z reguły proponują czytelnikom przekłady najlepszych, aktualnych pozycji zagranicznych, ale są też książki autorów polskich, np. znanego już czytelnikom tej rubryki, ks. prof. Michała Hellera. Reasumując – w tej bardzo starannie redagowanej serii nie ma książek mało wartościowych; przeczytanie dowolnej z nich może otworzyć czytelnikowi nowe horyzonty i zaprosić do przygody z odkryciami współczesnej nauki.
A książka prof. Wilczka (fizyka, laureata Nagrody Nobla w roku 2004, mającego częściowo polskie korzenie) i jego żony – informatyka i popularyzatora nauki, jest doskonałym przykładem dobrej literatury popularnonaukowej. Nie wymagając od czytelnika wiedzy wykraczającej poza materiał z zakresu liceum ogólnokształcącego, prowadzi go od najprostszych spostrzeżeń dotyczących życia codziennego i świata, który nas otacza i jest bezpośrednio dostępny naszym zmysłom, do najbardziej „gorących” tematów fizyki współczesnej, jak cząstki elementarne i ich oddziaływania, czy wielkoskalowa struktura Wszechświata. A wszystkie rozdziały są przesycone odniesieniami do świata muzyki, dzięki czemu – jak się wydaje – omawianą książkę z wielką przyjemnością i ogromnym pożytkiem przeczytają zarówno miłośnicy nauk ścisłych i przyrodniczych, jak i humaniści. Zapraszamy do lektury!

Frank Wilczek i Betsy Devine, „W poszukiwaniu harmonii. Wariacje na tematy z fizyki współczesnej”, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2007.